Lezing Prinsjesdag: Samenlevingskracht

Schaffelaartheater Barneveld, 20 september 2023

Goedemiddag ondernemers uit onze gemeente, fijn om samen met u hier aanwezig te zijn.

Ik heb vandaag voor u ook een koffertje meegenomen. Hierin geen Miljoenennota, maar mijn ambtsketen. Het symbool van het burgemeestersambt. Traditiegetrouw draagt de burgemeester de keten bij officiële gelegenheden. Het vertegenwoordigt symbolische waarden.  

Over tradities en symboliek gesproken. Prinsjesdag. De aanleiding voor ons samenzijn vandaag. Gisteren opnieuw de rijtoer met de glazen koets. De jaarlijkse Miljoenennota. En natuurlijk de Troonrede. Ergens is dat wel goed. Dat in deze turbulente tijd er vaste ritmes zijn. Het geeft een zeker houvast. De waarde van rust en houvast in de traditie verhult echter niet dat er veel speelt in ons land en in de wereld.  Zonder uitputtend te zijn, noem ik een aantal grote vraagstukken.

• De oorlog op ons continent krijgt meer en meer een permanent karakter. Daardoor ontstaan er vragen over bijvoorbeeld asiel en opvang. Het leert ons dat vrede en democratie geen rustig bezit zijn.
• De heftige buien en sterke zonnestralen deze zomer attenderen ons op de grote zorgen die er zijn over het klimaat.
• De vraag naar woningen overstijgt in ruime mate de hoeveelheid beschikbare woningen.
• De toekomst van de agrarische sector is onzeker. Nog steeds is er geen helder perspectief en dat in een regio met een grote hoeveelheid piekbelasters.
• Economisch zitten we in een (lichte) recessie. Het vertaalt zich in een ander orderboek bij ondernemers. De kosten voor productie zijn hand-over-hand toegenomen. Niet voor niets hebben VNO-NCW en MKB Nederland aan de vooravond voor Prinsjesdag hierover hun zorgen geuit. Of wat te denken van de krapte op de arbeidsmarkt.
• Ook een belangrijk vraagstuk is het wel of niet kunnen meedoen in onze samenleving. In politiek Den Haag duidt men dit aan met het begrip ‘bestaanszekerheid’. Dit gaat verder dan inkomenspolitiek. Het gaat ook over mee kunnen doen in onze samenleving. Maatschappelijke kwesties als structurele ongelijkheid, een veranderende demografie, mate van solidariteit en sociale cohesie hebben invloed hoe we met elkaar samen leven.

Urgente vraagstukken vragen om urgent handelen. Juist dat is nu wel lastig. De politieke situatie in Den Haag en een beleidsarme Miljoenennota leiden er - helaas - onontkoombaar toe dat de besluitvorming vertraging oploopt.

Maar nu dit eenmaal een feit is, wil ik een oproep van het Sociaal- en Cultureel Planbureau onderstrepen. Het Planbureau benadrukt de noodzaak van een bredere visie op welzijn voor de lange termijn. Een visie gebaseerd op een structurele analyse van de oorzaken die ten grondslag liggen aan de problemen vandaag. Iets wat ook de Raad van State adviseert. Kies voor meer doordracht beleid in plaats van een ad-hoc oplossing. Essentieel voor de legitimiteit van het overheidsbeleid en het vertrouwen in overheid.

Om daar stappen in te zetten moeten we keuzes niet alleen beoordelen op beoogde economische uitkomsten (zoals bijvoorbeeld inkomen, opleiding, etc.) en doelen voor de leefomgeving (natuur, klimaat, duurzaamheid, etc.), maar ook op de sociale gevolgen. Ons welzijn hangt namelijk voor een groot deel af van erkenning, waardering en het kunnen deelnemen aan de samenleving.

Daarbij moet helder zijn hoe overheidskeuzes ondernemers, maatschappelijke organisaties en inwoners in het dagelijkse leven raken. Dat gaat niet vanachter de tekentafel. Daarvoor is de dialoog belangrijk. Het gesprek aangaan over hoe keuzes daadwerkelijk uitpakken voor mensen. Voor u als ondernemer.

Daarnaast, laten we ook de kracht van de samenleving zelf niet onderschatten. ‘Samenlevingskracht’ is de kracht die verbindt, die ons weerbaar maakt. Het is cruciaal voor ons welzijn en het vinden van nieuwe oplossingen voor huidige problemen. Het is het cement in onze samenleving. In onze gemeente zijn er gelukkig tal van initiatieven, ook vanuit ondernemers, die bevorderen dat iedereen kan meedoen.

Of het nu gaat om de Rozerie waar mensen met een verstandelijke beperking de kans krijgen om midden in de samenleving te staan. Of om evenementen met een maatschappelijke doel. Een heel mooi voorbeeld hiervan is Dorpsgolf georganiseerd door de Rotary in Barneveld. De opbrengst van dit evenement komt ten goede aan drie totaal verschillende maatschappelijke initiatieven:

• Het helpen van laaggeletterden via het Taalhuis
• De inzet van talenten van mensen met dementie via het project: DemenTalent
• Het Burgerinitiatief STAB: Samen tegen Armoede Barneveld.

Meedoen mogelijk maken is een belangrijke waarde in onze gemeente. Gelukkig. En toch. Toch ervaar ik - ik hoop dat u mij dat niet kwalijk neemt - soms ook dat het ‘eigen gelijk’ sterker is dan het ‘gezamenlijke wij’. Werken aan de verbinding met elkaar blijft daarom continu onze aandacht vragen. Wat daarvoor nodig is? Nieuwsgierigheid! Daag uzelf vooral uit om situaties te bekijken vanuit een ander perspectief dan dat u gewend bent.

Recent waren we met onze gemeenteraad op bezoek in de gemeente Moerdijk. Zo op het eerste oog, een totaal andere gemeente dan de onze. Vruchtbare landbouwgronden versus arme zandgronden. Met een zeehaven aan het water versus onze ligging in het midden van Nederland. Verassend genoeg ontdekten we dat er gemeenschappelijke vraagstukken zijn. Denk aan de huisvesting van arbeidsmigranten of aan de gevolgen van ondermijning. Of de wijze waarop je collectiviteit organiseert met betrokken ondernemers, bijvoorbeeld op het gebied van digitale veiligheid. Blijf openstaan voor nieuwe perspectieven. 

Een waardevolle les is ook dat naast ‘nieuwsgierigheid’ samenwerken van belang is. Bruggen blijven bouwen. Iets waar we in onze gemeente met onze ondernemers goed in zijn. Daar ben ik trots op. Denk aan de realisatie van de Barneveldse Techniek Opleiding. En hopelijk in de nabije toekomst een Techniekhuis.

Ondernemers mogen daarbij rekenen op een handelende overheid. Een overheid dichtbij en benaderbaar is. Een overheid die helder is over de richting op de langere termijn. Bijvoorbeeld over de groei die we als gemeente doormaken, en die positief is, in balans te laten plaatsvinden. In dit kader ben ik blij met de gesprekken die we voeren en die de komende maanden volgen over de Omgevingsvisie 2040. En ook hierbij geldt: laten we vooral niet in isolement te werk gaan. Want, een keuze op het gebied van ruimtelijke ordening kan zomaar sociale gevolgen hebben. De rol van de gemeente, als eerste overheid, is relevant. Helaas biedt de Miljoenennota nog geen volledige duidelijkheid als het gaat om de financiële afspraken tussen gemeenten en het Rijk. Voor onze gemeente van essentieel belang, willen we onze verantwoordelijkheid waar kunnen maken.

Beste aanwezigen, laat ik tot een afronding komen.

De overheid maakt geen bloeiende economie of samenleving waar mensen zich gelukkig voelen. Het gaat erom dat we mensen in hun kracht brengen en houden, waarbij inwoners, werkgevers en werknemers, zelf verantwoordelijkheid kunnen nemen. Daarbij is aandacht voor een meer structurele analyse van de problemen wenselijk en de dialoog nodig. Laten we daarbij uitgaan van de kracht van de samenleving zelf: ‘Samenlevingskracht’.

Dit is een sterke voedingsbodem voor creativiteit, samenwerking, innovatie en ondernemerschap. Laten we ‘groot denken’ en tegelijkertijd elke dag een kleine stap vooruit proberen te zetten. Het maakt ons weerbaar in een onrustige wereld waar elke dag nieuwe ontwikkelingen zich manifesteren.

Samen moeten we werk blijven maken van het bevorderen van ‘samenlevingskracht’. Door welzijn te bevorderen. Door solidariteit en sociale samenhang in het oog te houden. Door perspectief te bieden aan inwoners, ondernemers en maatschappelijk organisaties. Perspectief dat maakt dat mensen willen en kunnen meedoen. Meedoen als gezamenlijke verantwoordelijkheid en zo te bouwen aan vertrouwen.

Dank u wel voor uw aandacht.